Το πιο σοβαρό πρόβλημα, το οποίο εγείρεται, μεταξύ άλλων, και επ’ αφορμή της σημερινής απελπιστικής οικολογικής κατάστασης είναι το προαιώνιο πρόβλημα της ανθρώπινης αυτονομίας/ελευθερίας. Το εν λόγω πρόβλημα βέβαια είναι καταρχάς –και κυρίως- πολιτικό. Στις μέρες μας, όπου η πολιτική έχει εκλείψει κάτω από το βάρος της απάθειας, μόνο φιλοσοφικά –και με έναν τρόπο ιδιαιτέρως επιφανειακό- τίθεται πλέον το ζήτημα της ανθρώπινης ελευθερίας. Σκοπός είναι να ασκηθεί κριτική σε μερικές ρυπογόνες και μολυσματικές ιδέες οι οποίες άλλο σκοπό δεν εξυπηρετούν από το να δικαιώνουν την απάθεια του σύγχρονου ανθρώπου απέναντι στην πολιτική, στη σκέψη και τη δημιουργία γενικώς.

Στους οικολογικά ευαίσθητους κύκλους των ημερών μας κυριαρχεί πολύ συχνά, άλλοτε κατά τρόπο ρητό και άλλοτε κατά τρόπο υπόρρητο η εξής ιδέα: υπεύθυνη για την οικολογική καταστροφή είναι η ανθρώπινη αυτονομία. Μετά το Διαφωτισμό και την παρακμή της θρησκείας, ο Θεός πεθαίνει και τη θέση του παίρνει ο ίδιος ο άνθρωπος, ο οποίος παντοδύναμος πλέον, εγκαθιδρύει την κυριαρχία της Τεχνικής, η οποία οδηγεί στην καταστροφή. Η λύση του προβλήματος θα έρθει με την εξάλειψη της ανθρωπότητας από τον πλανήτη. Αυτό το σκεπτικό, που είναι ουσιωδώς σκοταδιστικό και θεολογικό, υπάρχει πίσω από πλήθος κατά τ’ άλλα ετερογενών ιδεών: από τον Heidegger και τους ακολούθους του μέχρι τη Βαθιά Οικολογία και τα διάφορα πριμιτιβιστικά ρεύματα που ζητούν την κατάργηση του ανθρώπινου πολιτισμού και την επιστροφή σε πρωτόγονες κοινωνικές μορφές. Βασικό χαρακτηριστικό του είναι η πίστη ότι η ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού και η έκφραση της ανθρώπινης αυτονομίας συνιστούν μορφές έκπτωσης και παρακμής οι οποίες έχουν επιπτώσεις, όχι μόνο πάνω στον άνθρωπο, αλλά και πάνω στο περιβάλλον. Αυτό λοιπόν που χρειάζεται, προκειμένου να λυθεί το πρόβλημα, είναι να άρουμε την έκπτωση και να επιστρέψουμε στην πρωταρχική κατάσταση, όπου όλα ήταν/θα είναι αρμονικά κι ωραία. Ο άνθρωπος νοείται ως ένα ρυπογόνο σκουλήκι που πρέπει να ποδοπατηθεί.

Αυτό το σκεπτικό, που είναι το σκεπτικό ολόκληρης της παραδοσιακής φιλοσοφίας από τον Πλάτωνα και τον χριστιανισμό μέχρι και τον Heidegger –και όλους τους μεταμοντερνιστές θαυμαστές του-, είναι ένας μύθος κατασκευασμένος, για να χτυπήσει την ανθρώπινη ελευθερία. Αθάνατος δημιουργός του είναι ο Πλάτων, στον Πολιτικό (268d κ.ε). Εκεί υπάρχει ο περίφημος μύθος της βασιλείας του Κρόνου. Σύμφωνα με αυτό το μύθο, αρχικά ο κόσμος βρισκόταν υπό τη διοίκηση των Θεών. Τότε ήταν όλα ωραία και όμορφα. Όλες οι επιθυμίες των ανθρώπων εκπληρώνονταν, πριν καλά καλά εκφραστούν. Μόλις όμως η πορεία του κόσμου αντιστράφηκε και η διοίκησή του ανατέθηκε στους ίδιους τους ανθρώπους, τα πράγματα άρχισαν να στραβώνουν. Όλα πήγαιναν απ’ το κακό στο χειρότερο, μέχρι που οι θεοί αναγκάστηκαν να παρέμβουν, για να αποτρέψουν την ολοκληρωτική διάλυση. Πολιτικό δίδαγμα: οι άνθρωποι είναι ανίκανοι να αυτοκυβερνηθούν· τους χρειάζεται πάντοτε έξωθεν βοήθεια και καθοδήγηση, για να τα βγάλουν πέρα. Είναι οντολογικά ανίκανοι να διευθετήσουν από μόνοι τους τις υποθέσεις τους. Άρα η ανθρώπινη αυτονομία είναι αδύνατη: μόνο ετερόνομα μπορεί να υπάρξει ο άνθρωπος. Ολόκληρη η παραδοσιακή και ολιγαρχική σκέψη –πολιτική και φιλοσοφική- είναι ένας εξορθολογισμός αυτού του μύθου.

ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΣ