Περί προτύπων : καλός καγαθός.

Στην ιστορία της ηθικής φιλοσοφίας, ξεχωρίζει ο καλός καγαθός άνθρωπος. Πριν προχωρήσουμε όμως, θα ήταν ενδιαφέρουσα μια παρέκβαση στη φιλοσοφική αντίληψη των Ελλήνων περί ονομάτων.
«Η ονοματοδοσία των όντων ουκ εστί τυχαία» μας λέει ο Πλάτων, γιατί δεν μπορεί παρά το κάθε όνομα που αποδίδει να είναι τυχαίο. Η κάθε λέξη στην Αρχαία Ελληνική ήταν βασισμένη σε ρίζες με όχι τυχαία σημασία και ιδιαίτερα όσα από τα ονόματα που έδιναν οι πρόγονοί μας ήθελαν κάτι να «πουν», σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά του προσώπου στο οποίο αναφέρονταν. Έτσι δεν ήταν καθόλου δύσκολο κάποιος να σχηματίσει κάποια πρώτη εικόνα για τα χαρακτηριστικά του οποιουδήποτε ονόματος!
Ξεκινώντας από τις ονομασίες των θεών στην Αρχαία Ελλάδα διαπιστώνουμε ακριβώς το κάθε χαρακτηριστικό στοιχείο που πρέσβευε το όνομα τους. Το Ζευς υποδηλώνει το «ζην» που έχουν όλα τα όντα, είναι γιος του Κρόνου που σημαίνει το «καθαρό» και «ακήρατο» (αμόλυντο) στοιχείο του νου και αυτός με τη σειρά του γιος του Ουρανού που είναι αυτό που βλέπουμε προς τα επάνω και λέγεται «ουράνιον» γιατί «ορά τα άνω. Ο Πλάτων μας δίνει πολλές πληροφορίες για τις σημασίες και το πώς δίνονταν τα ονόματα στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και τα «απλά» ονόματα των Ελλήνων δεν ήταν τυχαία.
Ο Πλάτων στο έργο του «Κρατύλος» η αλλιώς «η περί ορθότητος ονομάτων» εκτός από τα ονόματα των θεών, δίνει τις ρίζες και πολλών άλλων λέξεων όπως των στοιχείων της φύσεως, «αήρ» επειδή κινείται συνεχώς «αεί ρει», «γαία» η «γεννέτειρα», καθώς και διάφορων εννοιών όπως η «φρόνηση» («φοράς» της κίνησης και «ρου νόησις» της μεταβολής αντίληψη), δαίμονες (οι συνετοί και «δαήμονες» σοφοί δηλαδή), «άρρεν» και «ανήρ» από το «άνω ροή» και «θύλη» από το «θηλή» και το ρήμα «τεθηλέναι» (κάνω κάτι να θάλλει).
Τι σημαίνει λοιπόν ο χαρακτηρισμός καλός καγαθός ; Η λέξη καλός προέρχεται από τη λέξη αλέα, με δασεία, η οποία σηματοδοτεί την ηλιακή θερμότητα. Η λέξη αγαθός προέρχεται εκ του άγαν (=πολύ) + θέω (= τρέχω). Ο αγαθός λοιπόν είναι ο καλός πολεμιστής, γιατί εκεί αποκτάται ο τίτλος αυτός που μπορούσε να τρέχει γρήγορα και να βοηθά παντού.
Αφού λοιπόν ξεκαθαρίσαμε την έννοια των λέξεων, τουλάχιστον την αρχική, ας προχωρήσουμε.
Ο καλός καγαθός άνδρας ήταν για τους Αθηναίους ο ιδανικός πολίτης και γι' αυτό αποτελούσε τον απώτερο στόχο του εκπαιδευτικού τους συστήματος. Ο «καλός καγαθός» κατείχε την αρετή, της οποίας τα κύρια στοιχεία ήταν η ανδρεία, η δικαιοσύνη και ιδιαίτερα η σωφροσύνη. O Werner Jaeger συνοψίζει τη φράση αυτή ως «το ιπποτικό ιδανικό της ολοκληρωμένης ανθρώπινης προσωπικότητας, με πνευματική και σωματική αρμονία και επιδεξιότητα στη μάχη και το λόγο, στο τραγούδι και τη δράση».
Στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα το μεγαλύτερο μάθημα, η ύψιστη γνώση είναι η θέαση του αγαθού. Ο Πλάτωνας δεν δίνει μια σαφή ερμηνεία για αυτόν τον όρο που είναι από τους βασικότερους στο φιλοσοφικό του σύστημα παρά αρκείται σε ορισμένους υπαινιγμούς. Αγαθόν πάντως είναι
α) το «είναι» και ό,τι το διατηρεί,
β) η τάξη, ο κόσμος και η ενότητα που διαπερνά και συνέχει την πολλαπλότητα,
γ) ό,τι παρέχει την αλήθεια και την επιστήμη. Η έκφραση αυτό το αγαθόν φαίνεται να δηλώνει την ύψιστη αρχή και την πηγή του όντος και της γνώσης. Πάντως ήδη στην αρχαιότητα το Πλάτωνος αγαθόν ήταν παροιμιακή έκφραση για κάτι το ασαφές και σκοτεινό.
Η λέξη «αγαθός» χρησιμοποιούνταν επίσης στη φράση «ω αγαθέ» που σήμαινε «καλέ μου φίλε» καθώς και στη φράση «αγαθού δαίμονος» ως πρόποση. Όσον αφορά τα πράγματα, αγαθό θεωρούνταν κάθε τι χρήσιμο, η ευεργεσία, η ωφέλεια.
Οι διάφορες σημασιολογικές αποχρώσεις του επιθέτου αυτού στα αρχαία ελληνικά γίνονται φανερές και στα τέσσερα διαφορετικά παραθετικά που είχε: αμείνων-άριστος, όταν σήμαινε ανδρείος, βελτίων-βέλτιστος, όταν σήμαινε επιδέξιος, κρείττων-κράτιστος, όταν σήμαινε ισχυρός και λώων-λώστος, όταν είχε την έννοια επθυμητός.
Στα νέα ελληνικά αγαθό θεωρείται αρχικά καθετί που έχει αξία υλική, πνευματική, ηθική, κάθε αξία που κατέχει κορυφαία θέση στην ατομική ή κοινωνική ζωή, το καλό σε αντιδιαστολή προς το κακό. Στον πληθυντικό αγαθά είναι τα προϊόντα που ικανοποιούν υλικές ανθρώπινες ανάγκες, που προσφέρονται για κατανάλωση, τα πλούτη. Το επίθετο «αγαθός», ωστόσο, έχει εξελιχθεί από εύσχημη σε κακόσημη λέξη στα νέα ελληνικά, αφού δηλώνει αυτόν που τον χαρακτηρίζει η καλοσύνη, η πραότητα και η αθωότητα, τον χρηστό, τον ενάρετο, ενώ η σημασία της «αθωότητας» κατέληξε στην αφέλεια και στην ευπιστία και «αγαθός» είναι πολλές φορές ο απονήρευτος, ο «αγαθιάρης». Για ακόμα μια φορά λοιπόν η εξέλιξη μιας λέξης προδίδει την εξέλιξη των αξιών ενός ολόκληρου πολιτισμού που ταυτίζει τον αθώο με τον ανόητο κι επομένως τον πονηρό με τον εύστροφο.

ΤΑΡΟΣΟΦΟΣ

Αναλυτής Αστρολογίας, Αριθμολόγος, Ταρώ. Ιδρυτής της Ταροσοφικής Κοινότητας. 6938087431.