Όλη μας η ζωή ακολουθεί την ίδια λογική: η φαντασιακή τάξη μάς δημιουργεί ψεύτικες εικόνες επιτυχίας, ευτυχίας, πληρότητας που μας επιτρέπουν να επιβιώνουμε την ανθρώπινη μοίρα των καθημερινών ματαιώσεων και αποτυχιών. Όπως η επιθυμία περνάει από την αναγνώριση, το ερώτημα «τι θέλει ο άλλος για να με αγαπήσει» μας βασανίζει. Η επιθυμία και ο αγώνας για αναγνώριση παίζουν κεντρικό ρόλο στη σύσταση της ταυτότητας. Η ψυχανάλυση προσθέτει ότι η επιθυμία του άλλου, του άλλου ανθρώπου ή του «μεγάλου Αλλου», της «συμβολικής τάξης» της γλώσσας, του νόμου και των κοινωνικών θεσμών, είναι λειψή, συχνά λαθεμένη, ενώ η αναγνώριση που μας δίνουν αποτελεί συνήθως παραγνώριση. Μια βαθιά δυσαρμονία χαρακτηρίζει το υποκείμενο και προσδιορίζει τις σχέσεις με τους άλλους.
Έλλειψη, εικόνες και λέξεις
Η ψυχαναλυτική θεωρία εξηγεί λεπτομερώς τη διαδικασία σύστασης του εαυτού. Σύμφωνα με τον Ζακ Λακάν, τον μαθητή του Φρόιντ, το βρέφος διαχωρίζεται από τη μητέρα όχι στη γέννα, αλλά όταν αρχίζει να μιλάει, μπαίνοντας έτσι στη συμβολική τάξη. Η απόκτηση της ομιλίας και οι κοινωνικές εντολές και απαγορεύσεις –που αντιπροσωπεύονται από τον πατέρα– λειτουργούν σαν ένας τρίτος πόλος που παρεμβαίνει και διασπά την αρχική δυάδα μητέρας και βρέφους. Ο διαχωρισμός εγγράφει την απώλεια, την απουσία και την έλλειψη στην καρδιά του νεογέννητου. Η έλλειψη αυτή καλύπτεται εν μέρει με την ταύτιση του βρέφους με σημαίνοντα, με εικόνες και λέξεις.
Πρώτα εικόνες. Στο περίφημο «στάδιο του καθρέφτη», το βρέφος ηλικίας από έξι έως δεκαοκτώ μηνών βιώνει μια αίσθηση αγαλλίασης όταν αναγνωρίζει για πρώτη φορά την εικόνα του στον καθρέφτη ή στο βλέμμα της μητέρας. Η αντανάκλαση στον καθρέφτη κάνει το βρέφος να ταυτιστεί με ένα πλήρες και ολοκληρωμένο σώμα και με την αίσθηση ότι αποτελεί μια ανεξάρτητη και ακέραιη μονάδα. Όμως, η εικόνα της ολότητας διαφέρει από την εμπειρία των αισθήσεων: τα μέλη του βρέφους είναι ανυπάκουα, το σώμα του κομματιασμένο, αφοδεύει και ουρεί χωρίς έλεγχο, πεινάει και πονάει χωρίς αιτία. Η βιολογική εξήγηση είναι ότι οι ικανότητες αντίληψης και όρασης αναπτύσσονται πολύ πριν από τις κινητικές λειτουργίες και τον σωματικό συντονισμό.
ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΣ
